(01/02/1940 - 15/10/1964)
Anh hùng liệt sỹ Nguyễn Văn Trỗi sinh ra và lớn lên tại làng Thanh Quýt, xã Điện Thắng, huyện Điện Bàn, Quảng Nam. Là con thứ ba trong một gia đình nông dân nghèo. Giặc Pháp đã giết hại mẹ anh khi anh mới ba tuổi, anh sống nhờ bác và anh chị họ.
Năm 15 tuổi, anh ra Đà Nẵng rồi vào Sài Gòn làm việc kiếm sống. Anh từng đạp xích lô, sau đó xin học nghề thợ điện và nhanh chóng trở thành một thợ điện giỏi nhờ chăm chỉ, cần cù và có tư chất thông minh. Anh làm việc tại nhiều xưởng lớn. Tại xưởng Ngọc Anh, với lòng yêu quê hương và căm thù giặc sâu sắc, anh được Đảng giác ngộ và được tổ chức vào Đoàn thanh niên, anh trở thành chiến sĩ biệt động 65, thuộc Đại đội quyết tử cánh Tây Nam Sài Gòn, quân khu Sài Gòn - Gia Định. Năm 1964, anh được tập huấn cách đánh biệt động nội thành ở căn cứ Rừng Thơm, Đức Hòa (Long An).
Anh quen chị Phan Thị Quyên qua một người bạn của chị cùng làm ở hãng Bông Gòn Bạch Tuyết, hai người yêu nhau hơn một năm rồi tổ chức đám cưới ngày 21/04/1964.
Ngày 02/05/1964, anh nhận nhiệm vụ đặt mìn ở cầu Công Lý (nay là cầu Nguyễn Văn Trỗi), để ám sát phái đoàn quân sự chính trị cao cấp của Chính phủ Mỹ do Bộ trưởng quốc phòng Robert McNamara dẫn đầu.
Tổ chức biết việc xây dựng gia đình của anh, muốn cho anh nghỉ một thời gian nhưng anh xin nhận nhiệm vụ bằng được. Càng gần đến ngày McNamara đi qua, giặc càng canh gác và lùng sục rất kỹ. Giữa lúc đang tiến hành nhiệm vụ thì anh không may bị địch bắt vào lúc 22 giờ ngày 09/05/1964. Trong lao tù, mặc dù chịu rất nhiều đòn tra tấn, cực hình dã man cùng với những cám dỗ ngon ngọt của kẻ thù nhưng anh Nguyễn Văn Trỗi vẫn một mực không khai báo, một lòng trung thành với Đảng, với tổ chức và lý tưởng mà anh đã chọn. Biết không thể nào lấy được thông tin gì từ anh, chính quyền Nguyễn Khánh đã đưa anh ra tòa án quân sự kết án tử hình nhằm thị uy và uy hiếp tinh thần chống Mỹ đang sục sôi trong nhân dân miền Nam lúc bấy giờ.
Để cứu anh, một tổ chức du kích ở Venezuela đòi trao đổi anh với Đại tá Không quân Mỹ là Michael Smolen vừa bị tổ chức du kích này bắt cóc, và tuyên bố “Nếu ở Việt Nam xử bắn Nguyễn Văn Trỗi thì ở Venezuela một giờ sau họ sẽ xử bắn Đại tá Smolen”. Tuy nhiên khi Michael Smolen vừa được tự do, Toà án quân sự của Chính quyền Việt Nam Cộng hoà đã xử bắn Anh.
Vào 9 giờ 45 phút ngày 15/10/1964, chúng đưa Nguyễn Văn Trỗi ra xử bắn tại vườn rau nhà lao Chí Hòa - Sài Gòn. Khi ra pháp trường anh rất bình thản, trước đông đảo các nhà báo trong và ngoài nước, anh đã vạch trần tội ác của đế quốc Mỹ. Khi địch bịt mắt, anh liền giật ra và nói: “Không, phải để tôi nhìn mảnh đất này, mảnh đất thân yêu của tôi”. Trước khi chết anh còn hô vang “Hãy nhớ lấy lời tôi! Đả đảo đế quốc Mỹ! Đả đảo Nguyễn Khánh! Việt Nam muôn năm! Hồ Chí Minh muôn năm!”. Câu “Hồ Chí Minh muôn năm!’” được anh hô đến ba lần.
Tinh thần chiến đấu và hy sinh anh dũng của anh Trỗi tại pháp trường đã trở thành biểu tượng của thế hệ thanh niên Việt Nam thời kỳ chống Mỹ. Bác Hồ, vị lãnh tụ kính yêu của chúng ta đã ghi trên tấm ảnh của anh Trỗi: “Vì Tổ quốc, vì nhân dân, liệt sỹ Nguyễn Văn Trỗi đã anh dũng đấu tranh chống đế quốc Mỹ đến hơi thở cuối cùng. Chí khí lẫm liệt của Anh hùng Trỗi là một tấm gương cách mạng sáng ngời cho mọi người yêu nước, nhất là cho các cháu thanh niên học tập”.
Hình ảnh anh Trỗi hai tay bị trói chặt vào cột nhưng đôi mắt anh vẫn sáng lên, vẫn hiên ngang nhìn thẳng vào quân thù là một hình ảnh bất tử đi vào lịch sử. Sau sự hy sinh anh dũng của anh có rất nhiều nhà thơ, nhà văn, nhạc sĩ và họa sĩ đã lấy hình tượng đó để ca ngợi anh. Nhà thơ Tố Hữu đã có bài thơ “Hãy nhớ lấy lời tôi” với những câu thơ mở đầu:
“Có những phút làm nên lịch sử
Có cái chết hóa thành bất tử
Có những lời hơn mọi bài ca
Có con người như chân lý sinh ra…”
Nhà báo Trần Đình Vân (Thái Duy) sau khi tiếp xúc với chị Quyên - vợ anh Trỗi đã cho ra đời tác phẩm “Sống như anh”. Một tác phẩm đã được các đơn vị bộ đội lấy làm tài liệu giáo dục và đã được các chiến sĩ chuyền tay nhau đọc và học tập noi gương anh Trỗi. Cảm phục trước sự hy sinh anh dũng của anh Trỗi, nhạc sĩ Vũ Thanh đã sáng tác bài hát “Lời anh vọng mãi ngàn năm”. Bài hát đã được phát trên Đài Tiếng nói Việt Nam và nó nhanh chóng đi vào lòng người. Có rất nhiều thính giả khi nghe bài hát này đã gửi thư về Đài đề nghị cho nghe lại.
Tấm gương hy sinh anh dũng của anh Trỗi còn được nhân dân thế giới biết đến. Sau khi anh hy sinh có rất nhiều lá thư của bạn bè thế giới như: Liên Xô (cũ), Bun-ga-ri, Hung-ga-ri, Tiệp Khắc (cũ)…gửi thư chia sẻ, động viên chị Quyên - vợ anh Trỗi và ca ngợi sự hy sinh anh dũng của anh. Đặc biệt có một số họa sĩ nước ngoài đã vẽ tranh về anh. Những bức tranh đều miêu tả hình ảnh anh Trỗi hiên ngang ra pháp trường.
II. MỘT SỐ TƯ LIỆU VỀ ANH HÙNG LIỆT SỸ NGUYỄN VĂN TRỖI
Một số tài liệu, hiện vật, các tác phẩm văn học nghệ thuật liên quan đến Anh hùng liệt sỹ Nguyễn Văn Trỗi.
- Ảnh Nguyễn Văn Trỗi và bút tích của Chủ tịch Hồ Chí Minh:
Bức ảnh và bút tích của Chủ tịch Hồ Chí Minh Trưng bày trong Tuốcnickê 38, chủ đề 7, giai đoạn 1954-1969
Hình ảnh cuối cùng của Anh hùng liệt sỹ Nguyễn Văn Trỗi do một nhà quay phim, người Nhật chụp, khi anh đã giật tấm khăn bịt mắt và nói: “Tôi không có tội, kẻ có tội cần phải trừng trị là bọn xâm lược Mỹ và lũ Việt gian Nguyễn Khánh”. Trước khi bị bắn, anh Nguyễn Văn Trỗi hô to:
Hãy nhớ lấy lời tôi!
Đả đảo đế quốc Mỹ!
Hồ Chí Minh muôn năm!
Việt Nam muôn năm!
- Sách “Sống như Anh”:
Một ngày sau khi anh Trỗi bị bắt, chị Phan Thị Quyên, vợ anh cũng bị bắt giam. Trong thời gian bị giam giữ, chị mới thực sự hiểu công việc của chồng và đồng đội, đồng thời hiểu về Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam, hiểu vì sao anh Trỗi tham gia chiến đấu để giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc.
 
Sách “Sống như Anh”, trưng bày cùng với cuốn “Từ tuyến đầu Tổ quốc”, cùng chiếc balô và đôi dép cao su là những vật dụng thân thiết của mỗi chiến sỹ tham gia cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ. Các hiện vật được trưng bày trong Tổ hợp chiến thắng, chủ đề 8, giai đoạn 1969-1975.
Theo lời kể của chị Phan Thị Quyên về “những lần gặp gỡ cuối cùng” giữa chị với anh Trỗi từ khi bị giam cho đến khi bị xử bắn, tác giả - nhà văn miền Nam Trần Đình Vân đã viết và chuyển ra miền Bắc cuốn sách “Sống như Anh”. Ngày 20/7/1965, cuốn sách được Nhà xuất bản Văn học xuất bản lần thứ nhất 302.000 cuốn, 200.000 cuốn khổ 9cmx13cm, 100.000 cuốn khổ 13cmx19cm bằng giấy thường và 2000 cuốn in trên giấy tốt.
Bằng giọng văn chân thành, trong sáng, tác giả Trần Đình Vân đã giúp độc giả hiểu biết nhiều hơn về cuộc sống, tình cảm của các chiến sỹ giải phóng quân, cũng như về cuộc đời, về hành động dũng cảm của Anh hùng liệt sỹ Nguyễn Văn Trỗi trong nhà tù và khi tại pháp trường.
- Thước phim do phóng viên ghi lại khoảnh khắc Anh hùng của anh Nguyễn Văn Trỗi tại pháp trường.
- Ca khúc “Lời Anh vọng mãi ngàn năm” của nhạc sĩ Vũ Thanh.
- Tên của anh được đặt cho nhiều địa danh, trường học, con đường.. ở Việt Nam và một số nước trên thế giới (CuBa, Venezuela, Ấn Độ…)
Các tài liệu, hiện vật về Anh hùng liệt sỹ Nguyễn Văn Trỗi đang trưng bày và lưu giữ tại Bảo tàng Hồ Chí Minh.
III. ĐỊNH HƯỚNG MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TUYÊN TRUYỀN
1. Các chi đoàn tổ chức sinh hoạt tháng 11, tuyên truyền cho đoàn viên thanh niên về cuộc đời hoạt động cách mạng của Anh hùng liệt sỹ Nguyễn Văn Trỗi và tinh thần anh dũng bất khuất của Anh nhân dịp tưởng niệm 50 năm ngày đồng chí hy sinh (15/10/1964 - 15/10/2014).
2. Tổ chức cho đoàn viên thanh niên đọc cuốn sách “Sống như anh”, viết bài cảm nhận, chia sẻ suy nghĩ về cuộc đời hoạt động cách mạng và tấm gương anh dũng bất khuất của Anh hùng liệt sỹ Nguyễn Văn Trỗi ở các chi đoàn, chi hội, chi đội, các lớp học, câu lạc bộ, đội nhóm.
3. Đoàn thanh niên tại các địa phương, đơn vị có di tích lịch sử, công trình tưởng nhớ, ghi công Anh hùng liệt sỹ Nguyễn Văn Trỗi tổ chức các hoạt động tưởng niệm; Đoàn thanh niên, Liên đội các trường học mang tên Anh Nguyễn Văn Trỗi tổ chức phút mặc niệm và sinh hoạt đầu giờ ôn lại cuộc đời hoạt động cách mạng, tấm gương anh dũng hy sinh của Anh hùng liệt sỹ Nguyễn Văn Trỗi.
4. Tổ chức phát động đoàn viên, thanh niên tham gia các hoạt động xung kích, tình nguyện tại địa phương, đơn vị như giữ gìn vệ sinh môi trường, tham gia đảm bảo trật tự an toàn giao thông, trật tự văn minh đô thị tại các tuyến đường mang tên Anh hùng liệt sỹ Nguyễn Văn Trỗi; giữ gìn, tôn tạo, làm đẹp cảnh quan các trường học, vườn hoa, công viên mang tên Anh hùng liệt sỹ Nguyễn Văn Trỗi.
5. Các cấp bộ Đoàn tổ chức các chương trình nghệ thuật, lưu diễn các nhóm tuyên truyền ca khúc cách mạng, biểu diễn và phổ biến cho đoàn viên thanh niên ca khúc viết về Anh hùng liệt sỹ Nguyễn Văn Trỗi “Lời Anh vọng mãi ngàn năm”.
6. Căn cứ điều kiện, khả năng cụ thể, các cấp bộ Đoàn tổ chức cho đoàn viên, thanh thiếu niên tham quan Khu tưởng niệm Anh hùng liệt sỹ Nguyễn Văn Trỗi (đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa, quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh) hoặc Nhà tưởng niệm Anh hùng liệt sĩ Nguyễn Văn Trỗi (xã Điện Thắng, huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam).
7. Khuyến khích các đơn vị, trường học mang tên Anh hùng liệt sỹ Nguyễn Văn Trỗi tổ chức các cuộc triển lãm ảnh, giới thiệu tư liệu về cuộc đời hoạt động cách mạng của Anh hùng liệt sỹ Nguyễn Văn Trỗi
|